Bold and the beautiful í finnskum bókmenntum

 Myndirnar hér að ofan vistaði ég í tölvunni minni fyrir um það bil fimm árum síðan. Ég var þá nýflutt til Svíþjóðar og hafði lesið frétt í menningarkálfi eins dagblaðsins um þessar tvær finnsku konur. Ég var varla talandi á sænsku, hafði engan orðaforða og gat almennt varla lesið neitt annað en veðurfréttirnar í blöðunum. En einhvern veginn kraflaði ég mig í gegnum þessa frétt á viljanum einum saman. Að lestrinum loknum fór ég á netið, sló nöfn kvennanna inn í leitarvélar en fann ekkert annað en finnskar fréttasíður. Andspænis finnsku var alveg sama hversu viljug ég var, ég skildi ekki stakt orð! En myndirnar vistaði ég. Ég veit eiginlega ekki af hverju. Sennilega langaði mig bara til að vera viss um að ég myndi aldrei gleyma þessari undarlegu sögu.

Mauri Sariola

Forsaga málsins er einhvern veginn svona: Árið 1985 liggur finnski glæpasagnahöfundurinn Mauri Sariola banaleguna. Rétt áður en hann dregur síðustu andatökin biður hann góðvinkonu sína, blaðamanninn Ritvu Sarkola (til hægri), að hugsa vel um eiginkonu sína, tollstarfsmanninn Tuulu Sariola (til vinstri), eftir sína daga. Ritva lofar því hátíðlega og Mauri deyr. Skömmu síðar tekur eitt vikublaðanna viðtal við hina syrgjandi ekkju. Í viðtalinu lýsir Tuula því yfir að hún sé einmitt að ljúka við að fullgera handrit að sögu sem Mauri hafði byrjað á fyrir andlát sitt. Þetta sé glæpasaga um morð í bænum Sammatti og að hún skrifi í sama anda og látni eiginmaðurinn enda hafi hún lært ritlistina af honum. Þetta er auðvitað út af fyrir sig efni í skemmtilega frásögn, ekkjan sem tekur upp þráðinn og lýkur við verk eiginmannsins.Vandinn var bara að það var ekki eitt sannleikskorn sögunni. Það var ekkert handrit um morð í Sammatti og Tuula þess engan veginn umkomin að skrifa heila bók. Þetta veit vinkonan Ritva mætavel og þegar hún les viðtalið bregður henni illilega í brún og spyr Tuulu hvað í ósköpunum hún sé að hugsa. Tuula svarar að hún hafi nú bara si svona misst þetta út úr sér en telur að þetta verði ekkert mál, fólk sé fljótt að gleyma og hún muni aldrei vera innt eftir handritinu. En ó nei. Blóðþyrstir útgefendur sjá að sjálfsögðu möguleika á að gera sér mat úr góðri sögu og þrýsta mjög á að fá handritið í hendurnar sem fyrst. Nú voru góð ráð dýr. Minnug loforðsins sem hún gaf Mauri á dánarbeðinu tekur Ritva málin í sínar hendur. Hún rifjar upp gamalt, raunverulegt morðmál sem gerðist í bænum Sammatti og fleygir í snarhasti upp handriti að glæpasögu byggðu á því. Hún var jú vön að vinna við skriftir og sá enga aðra leið til að bjarga vinkonu sinni og standa við gefin heit. Að vísu var til trafala þessi yfirlýsing Tuulu um að hún skrifaði í anda Mauri heitins því það þýddi að Ritvu voru ýmsar skorður settar í stíl og efnistökum en ekki var undan því komist, konan hafði jú lýst þessu yfir við alþjóð. Nema hvað, bókin var gefin út, gerði stormandi lukku og fljótlega fóru blóðþyrstir útgefendur að heimta meira.

Bókin sem allt byrjaði með

Í sautján ár skrifaði Ritva glæpasögur fyrir Tuulu, nokkurn veginn eina á hverju ári. Tuula baðaði sig í sviðsljósinu, skrifaði eiginhandaráritanir og veitti viðtöl. Ritva sat við tölvuna í húsinu sínu úti í skógi og skrifaði. Hvorug virtist hafa haft nokkuð við þetta fyrirkomulag að athuga. Tuula fékk ýmsa ríkisstyrki til að vinna að ritun bókanna og hluta þeirra ku hún hafa látið hinum raunverulega höfundi í té. Auk þess segir sagan að hún hafi látið gamla fataleppa (sem miðað við stíl Tuulu má ímynda sér að hafi verið alls kyns satínblússur og glitrandi síðkjólar) sem hún var hætt að nota ganga til Ritvu sem þakklæti fyrir „aðstoðina“. Það var ekki fyrr en árið 2006 að allt komst upp. Þá hafði Ritva loks skrifað glæpasögu undir eigin nafni og útgefandi hennar tilkynnti stoltur í viðtali að hinn nýi höfundur væri eftir allt saman ekki svo nýr, hún hefði nefnilega skrifað allar bækur Tuulu Sariola! Og allt varð vitlaust! Vinkonurnar virðast ekki hafa séð þörf á að fara neitt sérstaklega leynt með staðreyndir mála og eftir á hefur Ritva sagt að á hennar heimaslóðum hafi ýmsir verið innvígðir og innmúraðir í málið og að hún viti fyrir víst að sama hafi verið uppi á teningnum í vissum bókmenntakreðsum í Helsinki.
Forlagið sem bækurnar gaf út hefur þó alltaf neitað því staðfastlega að hafa eitthvað vitað.

Í kjölfar uppljóstrunarinnar urðu vinslit með þeim Tuulu og Ritvu. Sú fyrrnefnda hefur víst viljað gera heldur mikið úr sínum hluta við vinnslu verkanna en hin síðarnefnda vill meina að hún eigi heiðurinn að þeim alein. Og Tuula er Ritvu bálreið fyrir að hafa ljóstrað upp um leyndarmálið. Að auki endaði mál þeirra fyrir dómstólum. Tuula var ákærð fyrir að hafa þegið ýmiss konar styrki og sporslur af almannafé fyrir bækur sem hún ekki skrifaði, Ritva fyrir að hafa haft af þessu tekjur sem hún ekki gaf upp til skatts. Dómur féll árið 2009 og hlutu þær þá báðar skilorðsbundna dóma, Tuula upp á tíu mánuði, Ritva átta.

Sagan af Ritvu, Tuulu og Mauri er áreiðanlega mun betri en nokkur þeirra sem þríeykið setti á blað. Hún hefur allt: breyskar manneskjur, loforð á dánarbeði, leyndarmál og uppljóstranir, spennuna milli glæsilífernis í stórborginni og stritsins í sveitinni, vináttu, vinslit og snjáða pallíettuskreytta kvöldkjóla! Það vantar bara morðið. (Og þó, ég er ekki einu sinni viss um að það hefði bætt frásögnina neitt, hún er þegar svo ofhlaðin!) Stundum hef ég meira að segja hugsað að ég vildi næstum því óska að þetta væri skáldskapur en ekki raunveruleiki. Því fyrir utan Bold and the Beatiful-eiginleikana hefði svona skáldsaga svo magnaðar frásagnarfræðilegar víddir. Skáldsagan um Ritvu, Tuulu og Mauri gæti velt upp spurningum sem brunnið hafa á rithöfundum og bókmenntafræðingum undanfarna áratugi, spurningum um stöðu höfundarins, uppruna textans og hversu raunverulegur raunveruleikinn sé eiginlega. Það væri skáldsaga sem ég myndi geta velt mér upp úr vikum saman! Og ástæðan fyrir því að ég fór að rifja þetta mál upp núna fimm árum eftir að ég vistaði myndirnar í tölvunni minni er sú að mér virðist hálfpartinn hafa orðið að ósk minni. Nýleg sænsk skáldsaga eftir Kerstin Ekman hefur verið nokkuð í umræðunni að undanförnu en sú bók lýsir svipuðum aðstæðum og virðist leynt eða ljóst byggja á örlögum finnsku kvennanna. Bókin heitir Grand final i skojarbranschen og hana get ég ekki beðið eftir að lesa!

Það að sagan sé raunveruleiki en ekki skáldskapur veltir hins vegar upp öðrum ekki síður spennandi spurningum. Hefði Ritva fengið söguna sína útgefna ef henni hefði ekki verið spyrt saman við þá af syrgjandi ekkjunni sem hafði verið svo náin manni sínum að hún gat lokið við verkið sem hann byrjaði á eftir andlát hans? Hefði hún verið gefin út og hlotið jafnmikla athygli ef hún hefði ekki verið kennd við konu sem virtist njóta þess að vera í sviðsljósinu og þótti aðlaðandi í augum almennings? Hvar drögum við mörkin milli textans og stjörnuþokunnar í kringum hann? Hvaða máli skiptir framkoma, bakgrunnur og jafnvel útlit höfundarins þegar við lesum bók?

Einu sinni fyrir mörgum herrans árum var ég stödd þar sem þá hét Myndlista- og handíðaskóli Íslands. Á göngum skólans hafði einhver nemandinn hengt upp lítinn og látlausan skúlptúr sem lyktaði sterklega af einhverjum ilmefnum þannig að anganin fannst í margra metra radíus. Við skúlptúrinn var svo festur lítill miði þar sem spurt var hvort lyktin væri hluti af listaverkinu og hversu stórt það væri þá eiginlega. Ég hef velt þessari spurningu fyrir mér allar götur síðan án þess að komast að almennilegri niðurstöðu. En einhvern veginn grunar mig að sagan um morðið í finnska smábænum Sammatti sé algjörlega samdauna stækri ilmvatnslykt Tuulu Sariola.