Um ævisögu Freddie Mercury. Við söknum þín.

Í dag eru liðin nákvæmlega tuttugu og eitt ár síðan Freddie Mercury, sá frábæri listamaður, kvaddi þennan heim. Af því tilefni langar mig að skrifa örlítið um ævisögu hans eftir Lesley-Ann Jones, sem kom út í kilju fyrr á þessu ári.

Áður en ég byrja umfjöllunina er líklega best að ég geri grein fyrir því hvar ég stend, hvað Freddie (já, ég kalla hann Freddie) varðar. Fyrir rétt um tveimur mánuðum síðan sá ég heimildarmynd um hann á RIFF. Þar áður þekkti ég auðvitað Queen og Freddie Mercury, þótt hann hafi dáið rétt fyrir fimm ára afmælisdaginn minn. En þegar ég sá þessa mynd þá varð ég gjörsamlega heltekin af honum, það er erfitt að útskýra hvers vegna (þótt ég geti reyndar velt vöngum yfir því tímunum saman með ykkur yfir bjór/kaffibolla, ef þið nennið að hlusta – ef svo er, sendið mér endilega tölvupóst). Ég held ég hafi upplifað í fyrsta sinn hvernig obsessívum, einlæglega hrifnum og vandræðalega berskjölduðum aðdáanda líður. Það var einmitt það sem truflaði mig fyrst, hvað það er lítið töff að vera svona heillaður af einhverjum. Auðvitað komst ég mjög fljótt að því að við erum ótalmörg þarna úti, fólk með Freddie fever (þótt við séum mögulega færri þessa dagana en þeir sem eru sjúkir í Bieber). Þetta er langt frá því frumlegt, en samt er þetta svo persónulegt. Og ég get bara ekki hætt að deila hrifningu minni með öðrum, enda hef ég eytt drjúgum hluta frítíma míns undanfarnar vikur í að (mynda)gúgla Freddie, horfa á tónlistarmyndbönd og viðtöl á youtube, lesa umræðuþræði um hann og… svo keypti ég ævisöguna hans.

Freddie í uppáhaldstónlistarmyndbandinu mínu, við lagið
„It’s a Hard Life“. Queen fékk blendnar viðtökur gagnrýnenda
þegar þeir vöktu fyrst athygli snemma á áttunda áratugnum.
En Freddie sagði bara:
„Fuck them, darling, if they just don’t get it“
Það finnst mér frábært viðhorf.

Ég les ekki einu sinni ævisögur svona almennt og yfirleitt. Það er eitthvað við formið sem mér þykir fráhrindandi, tilfinning fyrir því að það geti enginn sagt neitt raunverulega mikilvægt um líf manneskju með því að rekja staðreyndir og ártöl. Sjálfsævisögur, þar sem farið er rangt með allar staðreyndir en tilfinningu manneskju fyrir lífi sínu er miðlað, höfða mun frekar til mín. Kristín Svava hefur bent mér á að ég hafi kannski fremur skekkta mynd af ævisögunni sem formi og það getur reyndar vel verið, en þótt Freddie Mercury: The Definitive Biography sé mjög vel unnin bók gefur hún mér í raun ekki tilefni til að endurskoða afstöðu mína. Mér þótti virkilega gaman að lesa hana, en mig grunar að það hafi aðallega verið vegna þess að ég er gagntekin af áhuga á viðfangsefninu. Í fyrsta skipti vekja ártöl, staðsetning hljóðvera og nöfn fólks sem einhver umgekkst raunverulega áhuga minn.

Í inngangi bókarinnar segir Lesley-Ann Jones frá því þegar hún hitti Freddie á bar í Montreux, þar sem meðlimir Queen tóku upp mestallt efnið sitt síðari hluta ferilsins. Hún er aðdáandi og ég held að það sé mjög mikilvægt þegar hún lýsir persónuleika Freddie, hún gerir það alúðlega. Þó finnst mér alltaf skemmtilegast að lesa það sem hún hefur beinlínis eftir honum (helst vildi ég náttúrulega lesa sjálfsævisögu hans, en það verður víst aldrei hægt). Til dæmis lýsir hann upplifun sinni á sviði fyrir henni á mjög einlægan og Freddie-legan hátt:

‘I change when I walk out on stage,’ he admitted. ‘I totally transform into this “ultimate showman”. I say that because that’s what I must be. I can’t be second best, I would rather give up. I know I have to strut. I know I have to hold the mic stand a certain way. And I love it. […] It becomes an out-of-body experience for me up there. It’s like I’m looking down on myself and thinking, “Fuck me, that’s hot.” Then I realise it is me: better go to work.’  – bls. 5 

Freddie á Live Aid.

Jones byrjar svo á hápunktinum, Live Aid tónleikunum árið 1985. Það að lesa um stórkostlegan flutning Queen á þeim tónleikum, þar sem Freddie náði nýjum hæðum í sviðsframkomu sinni, setur mark sitt á lesturinn. Ósjálfrátt verður það sem eftir kemur að sögunni af því hvernig hann komst þangað, sögunni af því hvernig Farrokh Bulsara varð að goðsögninni Freddie Mercury. Í næsta kafla, „Zanzibar“, byrjar Jones semsagt á byrjuninni: fimmtudaginn 5. september 1946 fæddist Farrokh litli Bulsara á ríkisspítalanum í Zanzibar. Foreldrar hans Jer og Bomi voru afskaplega stolt af frumburðinum – en hvernig hefðu þau getað gert sér í hugarlund hvað framtíð hans bæri í skauti sér? Bygging sögunnar er semsagt afar hefðbundin eftir þetta og líf Freddies er kirfilega fellt inn í röklega frásögn af því hvernig hann hlaut einhvern veginn að verða eins og hann varð. Það er kannski helst það sem fer í taugarnar á mér. Til dæmis enda flestir kaflarnir á tilgerðarlegum spurningum sem verða ódýr leið til að færa frásögnina fram. Og vitanlega eru þetta „spurningar“ sem verða til þegar svarið virðist höfundi augljóst, hún veit nefnilega hvað gerðist næst.

As the final bars of ‘Seven Seas of Rhye’ fade, an old English bucket-and-spade ditty crooned by a raucous saloon bar crowd echoes fleetingly: ‘Oh, I do like to be beside the seaside’. Further allusion to Freddie’s once carefree beach life, to the palm-fringed, pristine coral reefs of youth?  

We can’t know. What we know is that there could never have been a welcome in the hillside for the man who fractured the code of his family’s faith.   – bls. 37–8 

Já, hún vísar hér í lokin til sam/tvíkynhneigðar Freddies, sem samræmist ekki trúarbrögðum foreldra hans sem eru parsar (afkomendur Persa) af zaraþústratrú (Zoroastrianism). Ég skil vel að höfundur freistist til að detta í þennan gír, en þetta verður ansi þreytandi þegar líður á bók og hver kaflinn á fætur öðrum endar á spurningum á borð við „Where would the restless Queen spirit take them next?“ (219) og „Did they somehow have an inkling this would be their last chance to experience the Freddie magic live?“ (286) – þessi meðvitund um það sem á eftir að gerast setur náttúrulega sérstaklega svip sinn á seinni hluta bókarinnar.

„Excess is part of my nature,“ he said. „To
me dullnesss is a disease. […] I love to surround
myself with strange and interesting people, because
they make me feel more alive. Straight people bore
me stiff.“ (163)
Freddie Mercury er líklega það svalasta
sem hefur efnisgerst á þessari jörð.

Bókin er nokkuð yfirgripsmikil og byggir á margra ára vinnu. Lesley-Ann Jones er blaðakona og hún hefur greinilega lagt sig alla í verkefnið. Hún náði til dæmis að tala við fyrrum ástkonu Freddie, þýsku leikkonuna Barböru Valentin, áður en hún dó árið 2002, sem er vissulega afar dýrmætt. Þótt frásögnin sé nokkurnveginn í tímaröð, er einblínt á ólíka þætti lífs Freddies í hverjum kafla. Þetta endurspeglast í kaflaheitunum, í þeim kjarnast iðulega einhvers konar hvörf í persónulegu lífi hans og/eða starfsferli: „London“, „Queen“, „Front Man“, „Mary“ eru til dæmis kaflar sem lýsa mikilvægum tímamótum. Freddie kemur til London, kynnist smám saman mönnunum sem hann stofnar síðar Queen með (Brian May og Roger Taylor voru í hljómsveitinn Smile þegar Freddie kynntist þeim) og svo verður hann auðvitað ástfanginn í fyrsta sinn þegar hann kynnist Mary. Stundum er unnið útfrá stöðunum sem hann dvaldist á, kaflinn „Munich“ lýsir til dæmis tímanum sem hann eyddi í München þar Queen tók meðal annars upp tónlistina fyrir kvikmyndina Flash Gordon (1980), Freddie gerði sólóplötuna Mr. Bad Guy (1985) og djammaði alveg hrikalega mikið. Kaflarnir „Barbara“ og „Jim“ lýsa ástarsamböndum hans við Barböru Valentin og Jim Hutton og svo eru kaflar eins og „South America“ og „Budapest“ sem einblína á einstök tónleikaferðalög og það sem var að gerast í lífi Freddie um það leyti sem hann fór í þau. Sem betur fer hefur Lesley–Ann Jones mjög mikinn áhuga á tónlist Queen, auk þess sem hún starfaði lengi sem rokktónlistarblaðamaður, þannig að persónulegt líf Freddie skyggir yfirleitt ekki á verk hans, sem fá töluvert mikla umfjöllun í bókinni.

Höfundur er líka skemmtilega óhrædd við að vera lúði, eins og við aðdáendur eigum það til að vera, og segir frá því þegar hún bar túlkun sína á textanum á „Bohemian Rhapsody“ undir Freddie í partíi árið 1986. Túlkunin, sem var skemmtileg en að sumu leyti mjög langsótt, gekk út á að Galileo táknaði stjörnufræðinginn og gítarleikarann Brian May, Beelzebub væri partídýrið og trommuleikarinn Roger Taylor, Freddie væri náttúrulega Scaramouche („His return to the tearful-clown theme in his songwriting (Pagliacci in ‘It’s a Hard life’) gave us a clue“) og hlédrægi bassaleikarinn John Deacon væri Figaro, nema ekki persónan úr óperunni, heldur kettlingurinn úr Disneyútgáfunni af Gosa… Þegar Freddie hafði hlýtt á greininguna starði hann á hana í svolitla stund og brosti svo dularfullur. Það kom ekki til greina að hann gæfi nokkuð uppi um það sem hann var að hugsa þegar hann samdi textann:

‘Does it mean this, does it mean that, is all anybody wants to know,’ Freddie sighed. ‘Fuck them, darling. I will say no more than what any decent poet would tell you if you dared ask him to analyse his work: if you see it, dear, then it’s there.’  – bls. 154. 

Ljósmyndarinn Mick Rock hafði Marlene Dietrich í Shanghai Express í huga þegar
hann tók myndina fyrir þetta plötuumslag Queen. 

„Her tilted head and hands seemed to be floating. I saw the connection immediately. It was one of those visceral, intuitive things. Very strong. Very clear. Glamorous, mysterious and classic. I would transpose it into a four headed monster. They had to go for it. So I went to Freddie. He saw it too. He understood. He loved it immediately. And he sold the rest of the band on it. “I shall be Marlene,” he laughed. “What a delicious thought!” (159)

Það er fáránlegt að lesa svona bók á tímum internetsins. Hún er fljótlesin, en ég staldraði við á að minnsta kosti fimm blaðsíðna fresti til að hlusta á Queenlög, myndagúgla Freddie, plötuumslögin hans og vini hans (samt eru nokkrar myndir í bókinni), horfa á tónlistarmyndbönd, upptökur af tónleikum og viðtöl. Upplifunin af því að lesa bókina litaðist af öllu aukaefninu sem maður getur sótt sér á netinu á örfáum sekúndum, þetta varð að nokkurs konar ástandi sem ég var í dögum saman. Ég horfði á Flash Gordon og Marx-bræðramyndina A Night at the Opera (1935), sem ein Queenplatan heitir eftir því meðlimir sveitarinnar voru hrifnir af henni (önnur heitir eftir A Day at the Races (1937)). Og að einhverju leyti gerði ég það til að skilja Freddie betur, það meikaði bara sens að horfa á það sem hann horfði á. Niðurstaða mín eftir þetta allt saman er sú að það sé afskaplega mikilvægt að leyfa sér að verða svona léttgeðveikur ef maður finnur hjá sér þörf til þess – að gefa sig á vald obsessjónarinnar. Og svona bækur eru gjörsamlega nauðsynlegar til þess.