Að lesa eða lesa ekki?

Þeir sem fylgjast með bókmennta- og kvikmyndaumræðunni í Bandaríkjunum gætu hafa rekið augun í umfjöllun um Orson Scott Card á síðustu vikum. Þessi bandaríski vísindaskáldsöguhöfundur hefur verið að í þrjátíu og fimm ár og er líklega þekktastur fyrir bókaflokkinn vinsæla um Ender, en kvikmynd sem byggð er á fyrstu bókinni - Ender's Game - er væntanleg í bíó fyrir næstu jól. Það er óbeint þess vegna sem Orson Scott Card er nú ræddur fram og til baka á hinum ýmsu vefsíðum - margir hafa nú uppi háværar kröfur um að fólk sniðgangi myndina og hætti að kaupa bækur höfundarins. Ástæðan er ógeðfelld hómófóbísk orðræða Scott Card, sem hefur ítrekað haldið því fram að samkynhneigð sé óeðli eða erfðafræðileg brenglun, og lýsti því m.a. yfir að kollsteypa ætti hverri þeirri ríkisstjórn sem samþykkti ein hjúskaparlög öllum til handa, auk þess sem hann er þess fullviss að samkynhneigðir karlmenn hafi upp til hópa verið misnotaðir kynferðislega sem börn og séu þess vegna með "brenglaða" kynvitund. Jebbs, svona frekar viðbjóðslegur málflutningur heilt á litið. Scott Card er mormónatrúar og reyndar hvorki meira né minna en afkomandi Brigham Young.

Ender's Game hefur selst í bílförmum

Þessi umræða tengist spurningu sem hefur verið mér hugleikin síðustu misserin; hvort persónuleiki eða skoðanir höfunda hafi, eigi að hafa eða eigi ekki að hafa áhrif á viðbrögð manns við verkum þeirra. Það er að segja, hvort hið ytra skarist við verkið sjálft. Hvort heimurinn sem er skapaður í bók geti staðið einn og sjálfur eða hvort maður lesi alltaf í stærra samhengi. Er maður að kvitta undir skoðanir sem manni þykja ógeðfelldar ef maður kaupir, les og jafnvel nýtur bóka eftir fólk sem vafasöm viðhorf? Þessar pælingar eiga að sjálfsögðu líka við um annað listafólk, kvikmyndagerðarfólk (barnanauðgarinn Roman Polanski kemur strax upp í hugann), tónlistarmenn og svo framvegis.

Stundum fæla yfirlýsingar rithöfunda mann frá bókum sem maður hefur ekki lesið. Mig til dæmis langar ekki að lesa neitt eftir enska höfundinn Martin Amis því ég hef aldrei lesið svo mikið sem hálfa grein eftir hann eða viðtal við manninn án þess að langa til að sparka í vegg. Ég get ekki ímyndað mér að maður sem hefur jafnhaturs- og hrokafullar skoðanir um alla aðra en hvíta forréttindakarlmenn geti haft neitt sniðugt eða merkilegt að segja mér um mannfólkið, hvort sem það er uppskáldað eður ei. En ég hafði heldur aldrei lesið neitt eftir hann þegar ég komst að því hvað mér þykir hann hroðalegur - hvernig hefði mér liðið ef bækurnar hans hefðu verið í uppáhaldi hjá mér?

Það er nefnilega aðeins flóknara með höfunda sem maður heldur þegar upp á.
Hver kannast ekki við vonbrigðin þegar einhver sem manni finnst klár og frábær kemur með einhverja hrikalega yfirlýsingu eða gerir eitthvað ömurlegt? Ég varð mjög svekkt þegar Alan Davies beit eyrað af manni. Ég varð mjög svekkt þegar ég sá einhverja tilvitnun í Björk þar sem hún sagðist ekki vera femínisti. Níu ára ég var mjög svekkt þegar hún komst að því að Narníubækurnar væru kristileg allegóría og fattaði að stelpurnar í bókunum fengu ekkert að gera nema vera prúðar eða hégómlegar. Ég er alltaf mjög glöð þegar J.K. Rowling staðfestir þá bjargföstu skoðun mína að hún sé eðalmanneskja.

En þarf maður að afneita því sem upphaflega vakti aðdáun manns? Gerist það kannski sjálfkrafa, að maður fær óbragð í munninn? Ég veit nota bene ekki svarið.

Svona líður mér þegar ég heyri minnst á Martin Amis

Í fyrrasumar lenti ég oftar en einu sinni í samræðum um þetta þar sem sitt sýndist hverjum. Í kjölfarið á stelpupussupistli Guðbergs Bergssonar talaði ég annars vegar við fólk sem langaði að henda öllum Guðbergsbókunum sínum, hins vegar við fólk sem fannst engu skipta hvað hann skrifaði á einhverja bloggsíðu, hann væri jafn góður rithöfundur fyrir því. Og svo fólk sem var einhvers staðar þarna á milli - með þetta óbragð sem ég minntist á að ofan.

Og já, þessi pistill fældi mig frá því að lesa þær af bókum Guðbergs sem ég á ólesnar. Örugglega ekki að eilífu, en mér finnst þær ekki girnilegasta stöffið í hillunum í augnablikinu. Samt segja fúkyrði hans um ungar stúlkur ekki neitt um bækurnar sjálfar. Held ég? Úff, þetta er svo flókið.

Sumum finnst Martin Amis samt frábær

Og hvað með alla gömlu höfundana? Hvað með rasismann í Tinna, í Enid Blyton, í næstum hverri einustu gömlu bók þar sem minnst er á fólk af öðrum kynþætti en þeim hvíta? Hendum við bókunum eða lesum við þær með nútímagleraugunum okkar eða leggjum við gleraugun til hliðar?

Í tilfelli Orson Scott Card finnst mér kannski auðveldara að gera upp hug minn en oft annars. Maðurinn er virkur samtímahöfundur sem hefur ítrekað haldið fram hatursáróðri gegn samkynhneigðum og þeim sem berjast fyrir jöfnum réttindum óháð kynhneigð. Mig langar ekki að kaupa mér bækur eftir hann því ég vil ekki að peningarnir mínir fari (óbeint) til fólks sem viðhefur svona málflutning. Þarna ræður mín persónulega afstaða úrslitum. Kannski hefði ég mjög gaman af bókunum hans. Kannski er ég að missa af einhverju? En það eru svo margar spennandi bækur til í heiminum.

En semsagt, niðurstaða mín er engin. Ég veit ekki hvað mér finnst í þessum málum - sem er óvenjulegt. Ég veit ALLTAF hvað mér finnst! Hvað finnst ykkur? Hafið þið, kæru lesendur, lent í siðferðisklemmu þegar kemur að bókmenntum? Hefur öfgakristinn hægrihöfundur eyðilagt fyrir ykkur heittelskaðar barnabækur? Eru einhverjir höfundar sem þið gætuð ekki hugsað ykkur að lesa vegna málflutnings þeirra í alls ótengdum málum? Eða náið þið að hunsa allt slíkt og gleymið ykkur einfaldlega í bókaheimi?