Ester verður ástfangin

Fyrir helgina fékk skáldsagan Egenmäktigt förfarande - en roman om kärlek, eftir Lenu Andersson, sænska Augustpriset í flokki fagurbókmennta. Þessi netta bók sem kom út í haust hefur fengið yfirþyrmandi góða dóma og hún á þá eiginlega alveg skilið því bókin, sem er með hálfóskiljanlegan titil úr lagamáli, er líklega næstbesta bók sem ég hef lesið á árinu og ég spáði henni tilnefningum og verðlaunum löngu áður en slíkar vegtyllur urðu að veruleika.

Inngangskafli bókarinnar hljóðar svona í hrárri þýðingu minni:

Kona hét Ester Nilsson. Hún var skáld og pistlahöfundur sem þrjátíu og eins árs að aldri hafði gefið út átta knapporðar bækur. Sérstakar sögðu sumir, fjörlega skrifaðar sögðu aðrir, flestir höfðu aldrei heyrt á hana minnst.
Af einstakri nákvæmni skilgreindi hún raunveruleikann út frá eigin skynjun og taldi veröldina vera eins og hún upplifði hana. Eða réttara sagt að fólk væri þannig gert að það skildi heiminn réttum skilningi ef það notaði athyglisgáfuna og lygi ekki að sjálfu sér. Hið huglæga var hlutlægt og hið hlutlæga huglægt. Hún reyndi að minnsta kosti að lifa samkvæmt þessu.
Hún vissi að leitin að viðlíka nákvæmni varðandi tungumálið væri ómöguleg en hún leitaði samt, vegna þess að annað gerði loddurum og froðusnökkum sem þóttust vera gáfaðir of auðvelt fyrir; mönnum sem höfðu ekki nægan áhuga á hvernig tungumálið afhjúpaði tengsl fyrirbæranna. Þó neyddist hún hvað eftir annað til þess viðurkenna að orðin voru ónákvæm. Hugsunin líka, þó að hún væri byggð upp af kerfisbundnum fyrirbærum og að tungumálið væri ekki eins traust og það gaf sig út fyrir að vera. Þessi saga fjallar um hinar ógnvænlegu gjár milli orða og hugsunar, ætlunar og tjáningar, raunveruleika og óraunveruleika, ásamt því sem grær í þessum gjám.
Síðan Ester Nilsson hafði, átján ára gömul, áttað sig á því að lífið gengur mestmegnis út á að berjast gegn leiðindunum og í viðleitni gegn þeim hafði hún á eigin spýtur uppgötvað tungumálið og hugmyndinar, hafði hún aldrei fundið til vanlíðunar, varla orðið niðurdregin. Hún vann stöðugt að því að túlka eðli manns og heims. Heimspekinámið stundaði hún í Konunglega tækniháskólanum og eftir að hún lauk við doktorsritgerðina, þar sem hún bar saman hið engilsaxneska og franska, það er að segja beitti naumhyggju og rökfræðilegri greiningu analítíska skólans á viðfeðmar kenningar meginlandsskólans um lífið og tilveruna, starfaði hún sjálfstætt við ritstörf.
Uppfrá þeim degi, þegar hún uppgötvaði tungumálið og hugmyndirnar og áttaði sig á hlutverki sínu, tók hún upp sparsama lifnaðarhætti, át ódýran mat, passaði upp á að nota getnaðarvarnir, ferðaðist skynsamlega, hún skuldaði hvorki bönkum né einkaaðilum og kom sér ekki í aðstæður sem kröfðust þess að hún þyrfti að gera eitthvað annað en það sem hún kaus helst að eyða tíma sínum í; að lesa, hugsa, skrifa og spjalla við fólk. Í þrettán ár hafði hún lifað á þennan hátt, meira en helming þess tíma í þægilegu og friðsælu sambandi við karlmann sem bæði leyfði henni að vera í friði og sinnti líkamlegum og andlegum þörfum hennar.
Svo hringdi síminn.

Lena Andersson

Sagan hefst svo á því Ester, sem er með afbrigðum jarðbundin og rúðustrikuð manneskja, er beðin að semja og halda fyrirlestur um listamanninn Hugo Rask. Hún tekur verkið að sér og það verður til þess að líf hennar fer gjörsamlega á hvolf. Hún verður nefnilega ástfangin af Hugo Rask, en hann er frekar sjálfumglaður og uppbelgdur náungi sem hefur lítinn áhuga á henni. Bókin fjallar um ást, sjálfsblekkingu, einsemd, þráhyggju og hvernig fólk er til í að notfæra sér aðra. Hún er einstaklega vel skrifuð og lúmskt fyndin og kaldhæðin. Efnið er að sjálfsögðu sígilt og tuggið en Lena Andersson er svo klár höfundur og stíllinn svo sérstakur, tær og léttur (ég veit ekki hvort þetta eru rétt orð) að maður sogast inn í söguna. Margir lesendur, m.a. umsjónarkona sænska bókmenntaþáttarins Babel, hafa lýst því að þeir þekki sjálfa sig og vini sína í sögu Esterar, fólk langar jafnvel stundum að æpa á sögupersónuna að senda ekki mannhelvítinu þessi fáránlegu sms, að niðurlægja sig ekki svona hrikalega og vera ekki svona asnaleg, en heimspekingurinn og femínistinn Nina Björk skrifaði aftur á móti að henni fyndist Ester eiga að væla meira í manninum og krefjast einhvers af honum. Einhver gagnrýnandi líkti Lenu Andersson við nákvæman skurðlækni, hún greinir og lýsir smáatriðum, en það er líka heillandi fjarlægð í textanum, sem er algjörlega fjarri tilfinningahlöðnum stíl margra ástarsagna. Egenmäktigt förfarande er frekar stutt skáldsaga en ansi beitt, djúp og skemmtileg.