Um holdlegar fýsnir og sálartætandi Bylgjufliss

Það er ekki hægt að halda því fram að ljóðabækur fái sérstaklega stórt pláss í hinni yfirdrifnu jólabókastemningu sem loðir við meginstraumsbókmenntaumræðuna á Íslandi. Fyrir utan örfáar "kanónur" er heldur lítið fjallað um nýjar ljóðabækur, einna helst þegar það er hægt að finna eitthvert sniðugt "teik" á bókunum og smætta þær niður í það, t.d. ef það er eitthvað sneddí konsept á bak við bókina eða þá að skáldið samdi ljóðin meðan það sinnti vitavörslu í Malasíu, þið skiljið hvað ég er að fara. En ljóðin halda nú samt áfram að koma út og ég taldi eitthvað um þrjátíu nýjar íslenskar ljóðabækur í Bókatíðindum síðasta árs. Hér á blogginu hafa í gegnum tíðina birst þónokkrar færslur um ljóð en við höfum lítið fjallað um nýjustu bækurnar. Ég er hins vegar með nokkrar af þeim á skrifborðinu hjá mér, bækur sem komu út 2013 og 2012 og ég hef þegar lesið, svo það er löngu kominn tími til að sparka í eigin rass og gefa ljóðinu smávegis pláss.

Í fyrra fjallaði ég um lúmska ljóðabók eftir Braga Pál Sigurðarson sem bar þann hógværa titil Fullkomin ljóðabók. Um þá bók var margt gott að segja og ekki síst lofaði seinni hluti hennar góðu, en þar mátti lesa nýrri ljóð Braga sem báru vitni um sterkari höfundarrödd og stílræna þróun. Í lok síðasta árs kom svo út ný bók eftir Braga Pál, Hold, hjá forlaginu ÚTÚR. Þegar ég skoðaði aðra umfjöllun um bókina var nokkuð augljóst að fjölmiðlafólki fannst það aldeilis hafa fundið sniðugt teik á hana, nefnilega nektina á kápunni þar sem ljóðskáldið stendur berstrípað með svínshaus í Norðurmýrinni í Reykjavík. Sumt af því sem ég las var bókstaflega fáránlegt, svo pirrandi innantómt og vandræðalegt að ég nenni ekki einu sinni að tengja á það (Fréttatíminn, ég er að horfa á þig). Mér gekk raunar illa að finna umfjöllun þar sem útgangspunkturinn var ekki bókarkápan, fann en Víðsjá brást þó ekki frekar en fyrri daginn og hér má hlusta á viðtal við Braga Pál þar sem hann talar um eigin afstöðu gagnvart ljóðinu; Bragi talar um að hafna fegurðinni og hinu fínpússaða formi og búa þess í stað til einhvers konar beintengingarljóð þar sem textinn gengur beint inn í lesandann, laus við skrúð og skraut. Hann vilji fjalla um eigin veruleika í dag, mótsagnakenndan og hráan, frekar en festa sig í fortíðarsýn hins upphafna ljóðskálds. Hann talar um heiðarleika og vafningalausan skáldskap.

Hold er vissulega skilgetið afkvæmi Fullkominnar ljóðabókar, að því leyti að ljóðmælandinn er kunnuglegur og sama hrjúfa yfirborðið einkennir ljóðin. Hins vegar er nýja bókin hnitmiðaðri og röddin eindregnari, hún segir meira en oft í færri orðum. Vaðallinn sem einkenndi fyrri bókina er ekki lengur áberandi, en takturinn verður ekki hægari fyrir vikið heldur þvert á móti þéttari og sterkari.

Undir niðri ríkir alltaf einhvers konar kaldhæðin meðvitund um formið, um fáránleika þess að skrifa ljóð, vera enn ein röddin í kaosinu. Ljóðmælandinn rennir sér inn í fyrsta ljóðið í bókinni með upphitun á lyklaborðinu og mætir opinberlega á svæðið:

"Asdferum við semsagt að skrifa í hvítu núna?

Já
ok
gerum þetta"

(ég óska annars eftir blaðsíðutölum í næstu bók, svo hægt sé að vitna almennilega í textann!)

Röddin á bak við ljóðin vekur gjarnan athygli á sér, leyfir okkur ekki að gleyma því að við sitjum og lesum ljóðabók og stillir þannig takmörkunum formsins í kastljósið: "Ónýt orð. Afhelguð. / Fullkomin og merkingarlaus. / Sjáðu þessi tákn. / Hlustaðu á hljóðin. / Algjörlega merkingarlaus." Stundum ritskoðar röddin sig með stjörnum og við sjáum **** í stað orðanna, stundum ráðskast hún með framvinduna:

"hér er bara auð síða hehe"



Í bókinni er blóð og drulla, ofbeldi, kynlíf, gredda, ljótleiki en líka hversdagsmóment, einhvers slags árekstur milli þess sem er stórt og þess sem er smátt, ómerkilegt. Hið almenna og útþynnta er gjarnan gagnrýnt, eins og í ljóðlínunum hér að neðan, og ég held svona vel á minnst að orðið "Bylgjuhlátur" sé þess verðugt að komast í útbreidda umferð:

"Almennt og létt. Engin svör. Engar
spurningar. Bara dægurmálin
og Bylgjuhlátur
og Bylgjufliss
og Bylgjupiss."

Í mörgum ljóðanna birtist þrá eftir raunverulegri upplifun, eftir einhverju sem maður grillir ekki í innan um allt kaosið og blaðrið:

"Svo upptekin við að taka mynd
af borginni að þau sjá hana ekki
brenna.
af matnum að hann breytist í skít.
af snáknum að þau sjá ekki
stöðug hamskiptin."

Ég talaði um heimsósóma í tengslum við fyrri bókina og vissulega er ennþá til staðar í mörgum ljóðanna fyrirlitning eða eins konar fordæming á ákveðnum þáttum þjóðfélagsins, ákveðinni hegðun eða tilgangsleysi. Enda lifum við á súrrealískum tímum og grunurinn um blekkingu og tilgangslausa leikþætti fótósjoppaða kapítalismans hlýtur að teljast merki um heilbrigðan huga: "Í mörg ár var ég í viðskiptum við Búnaðarbankann, svo Kaupþing Búnaðarbanka, svo KB Banka, svo Kaupþing, svo Nýja Kaupþing og núna Arion Banka, en allan þennan tíma fór ég í sama húsið til að breyta yfirdrættinum mínum í seðla. Núna er ég ekki lengur haldinn þeim ranghugmyndum að við séum í neinum viðskiptum. Þetta er bara staðurinn þar sem ég geymi skuldirnar mínar." En í nýju ljóðunum finnst mér sterkari tilfinning fyrir breyskleika, almennum breyskleika og ekki síst hinu breyska sjálfi. Sjálfshæðni (sem brynja eða vopn?) er gegnumgangandi þráður en enn fremur snörp og óvægin sjálfskrufning. Í einu eftirminnilegasta ljóðinu er lýst niðurlægingu og valdbeitingu í kynlífi og ljóðmælandinn gengst við eigin sök, mætti tala um eins konar mea culpa í ljóðformi, þar sem lýst er normalíseringu niðurlægingar kvenna í gegnum klám, nauðgunarinnrætingu og afbökuðum löngunum. Óþægilegur lestur og situr í manni einmitt þess vegna.

Stundum mætti Bragi hætta fyrr, klára hugsunina fyrr eða kannski öllu heldur treysta því að hún standi fyrir sínu þótt hann strípi hana niður eins og tekst raunar víða í bókinni. Þar eð síðasta bók skáldsins er mér enn í fersku minni var virkilega áhugavert að sjá hversu stórt stökkið er þarna á milli; það er um nóg að hugsa eftir lesturinn og mætti reyndar skrifa lengri pistil, en kona verður víst sjálf að kunna sér hóf og setur hér punkt. Tékkið á Holdi, tékkið á nýjum ljóðum, tékkið á alls konar.