 |
| eins og auka persóna í Emil í Kattholti |
Hinn
sænski Johan Theorin er óvenjulegur reyfarahöfundur að sumu leyti. Fyrri bækur
hans sem þýddar hafa verið á íslensku gerast allar á Ölandi – næst stærstu eyju
Svíþjóðar - sumarleyfisstað sem er afskekktur og hálf yfirgefinn nema yfir sumarmánuðina,
en þaðan á höfundur sjálfur ættir að rekja. Hér má nefna Hvarfið, Náttbál,
Steinblóð og Haugbúa en um einhverjar þeirra fjalla ég hérna. (Þess má til
gamans geta að eins og Mons Kallentoft gerir í spennusögum sínum sem ég fjalla
m.a. um hér – þá helgar Theorin hverja bók einni árstíð. Ólíkt Kallentoft
reynir hann þó ekki að búa til fimmtu árstíðina heldur finnur sér nýtt viðfang
eftir fjórleikinn.) Sögusviðið í Hælinu – sem Ugla gaf út nú á dögunum – er smábær
á vesturströnd Svíþjóðar.
Í
glæpasögum Theorin fylgjumst við ekki með lögreglumönnum eða spæjurum af nokkru
tagi heldur eru óbreyttir borgarar alltaf í aðalhlutverki. Í Ölands-bókunum
stakk sama fólkið oft upp kollinum – t.d. gamli skipstjórinn Gerlof Davidsson sem
var í aðalhlutverki í Hvarfinu en aukapersóna í sumum hinna bókanna - en hér
eru allar persónur nýjar, enda sögusviðið nýtt. Annað sem einkennir bækur
Theorin er hraðinn – eða öllu heldur skortur á honum. Þeim vindur hægt fram og
hugnast sjálfsagt ekki öllum spennuþyrstum lesendum en mér finnst þó
höfundurinn kunna þá list að vekja manni óhug betur en margir kollegar hans.
Theorin er líka nokkuð lunkinn við að skapa sannfærandi persónur sem ekki allir
reyfarahöfundar geta státað af. Í öllu falli hef ég aldrei staðið mig að því að
hraðlesa Theorin. Svo er Hælið líka prýðilega þýtt af Elínu Guðmundsdóttur svo ekki þarf heldur að hlaupa yfir textann af því hann sé svo slæmur!! |
| Sænska kápann er hrollvekjandi!!! |
Í
Hælinu fylgjumst við með hinum tæplega þrítuga Jan Hauger sem hefur sótt um
vinnu sem afleysingamaður á litlum leikskóla í sænskum smábæ. Þetta er þó ekki
hefðbundinn leikskóli – hann stendur við Sankta Patricíu öryggishælið/fangelsið
sem hýsir m.a. truflaða glæpamenn og fólk sem er hættulegt sjálfur
sér/umhverfinu. Í leikskólann ganga börn þessa fólks og fá að hitta foreldra
sína reglulega undir eftirliti. Rjóðrið (en svo nefnist leikskólinn) virðist í
fyrstu vera notalegur og nokkuð hefðbundinn leikskóli en ekki er allt sem
sýnist meðal starfsmanna og er þar söguhetjan okkar, Jan, ekki undanskilinn.
Ástæður þess að hann sótti um vinnu á Rjóðrinu eru svo sannarlega ekki þær sem
hann gaf upp í starfsviðtalinu og ýmislegt skuggalegt leynist í fortíð hans frá
því hann vann á leikskólanum Gaupunni níu árum áður þegar lítill drengur hvarf
þaðan.
Það
sem gerir Hælið (sem hefur raunar undirtitilinn Sankta Psyko, en svo kalla
þorpsbúar geðsjúkrahúsið) sérlega óvenjulegan reyfara er að það er komið langt
fram í miðja bók áður en nokkur glæpur er framinn, engu að síður byggir Theorin
upp talsvert mikla spennu með því að afhjúpa hægt og rólega fortíð Jans, sýna
okkur allt sem er í gangi á leikskólanum og hælinu sjálfu og undirbyggja þann
glæp sem vissulega verður framinn. Það er sérlega óþægilegt og vel til fundið
að láta lesandann halda með en efast um heilindi aðalsöguhetjunnar fram á
síðustu blaðsíðu og það er sá skuggi sem hvílir yfir Jan sem ýtir mest undir
spennuna.
Theorin
veltir fyrir sér hugtökum um heilbrigði og sjúkleika – eins og yfirlæknir á
Hælinu segir Jan í starfsviðtalinu í byrjun bókarinnar: „Orð á borð við
móðursjúkur, galinn og vitfirrtur...Þau eru ekki lengur ásættanleg. Hér á
sjúkrahúsi Patricíu tölum við ekki einu sinni um sjúkt eða heilbrigt fólk,
við tölum bara um virkt og óvirkt fólk.“ Hann lítur á Jan. „Hver er
alltaf heilbrigður?““(bls. 24) Þetta eru kannski ekki brjálæðislega frumlegar pælingar - en þó ágætlega útfærðar hér. Lesandinn neyðist einmitt til að taka afstöðu
til andlegs heilbrigðis persónanna – eru allir starfsmenn Rjóðursins
heilbrigðir? Eru allir vistmenn hælisins geðveikir? Er starfsemi Rjóðursins
brautryðjandi og til eftirbreytni – að leyfa börnum (sem sum eru afskipt af
umheiminum) að halda tengslum við foreldri þrátt fyrir veikindi þess? Eða er
verið að ala upp nýja kynslóð truflaðra einstaklinga? Hér tekur bókin ekki
afstöðu og lesandinn sveiflast óþægilega á milli vonar og ótta. Sérstaklega er
áhugavert að fylgjast með litlum dreng í rjóðrinu sem kvelur dýr – þann
þráð hefði að ósekju mátt spinna mun lengra. Síðast en ekki síst brennur á
okkur spurningin um hvort Jan sé hæfur til að vinna með börnum – og það er sú
spurning sem gerir nánast alla kafla bókarinnar – líka þá sem lýsa skemmtilegum
dögum í Rjóðrinu – óþægilega og spennandi. Theorin leggur kannski ekki alveg
jafn mikið á djúpið og efni standa til en þó er eins og áður segir óþægilegum
spurningum varpað fram, engin þægileg svör fást og góð uppbygging spennu. Fyrir
þá sem hafa lesið hinar bækur Theorins mæli ég hiklaust með þessari og aðra
hvet ég til að taka sénsinn á öðruvísi og áhugaverðum glæpasagnahöfundi.
Og
fyrir þá sem eru sleipir í skandinavískunni fylgir hér í kaupæti skemmtilegt
viðtal við Theorin – svona er maður ekkert nema almennilegheitin!
Engin ummæli:
Skrifa ummæli