Skrifað í stjörnurnar

The Fault in Our Stars hefur trónað í
efasta sæti ýmissa metsölulista, var
meðal annars í sjö vikur samfleytt í
fyrsta sæti New York Times
metsölulistans.

Um nokkurra ára skeið hef ég lagt það í vana minn að taka mér smá göngutúr eftir að hafa fylgt börnunum í skóla og leikskóla. Ég bý í pínulitlu plássi rétt fyrir utan borgina og möguleikarnir á spennandi gönguferðum eru fáir svo ég er sennilega búin að þramma sama hringinn nokkurhundruð sinnum. Stundum hitti ég hunda með húsbændur í taumi, einstaka sinnum íkorna en almennt séð er ég bara ein með sjálfri mér og satt best að segja orðin dálítið leið á þeim félagsskap. Í byrjun ársins datt mér í hug að kannski yrðu morgungöngurnar örlítið líflegri ef ég hlustaði á hljóðbækur á meðan. Ég sá í hendi mér að þetta þyrfti að vera eitthvað létt og skemmtilegt þar sem söguþráðurinn drægi mig áfram og engin þörf væri á að kryfja hvert orð. Fyrst var ég að hugsa um að finna einhverja glæpasögu en ákvað á síðustu stundu að velja unglingabók (eða YA, sjá nánar hér) sem ég hafði lesið lofsamlega dóma um, The Fault in Our Stars eftir John Green, og var sannfærð um að hún hentaði einbeitingarlausri konu ákaflega vel.

Ég reyndist hafa fullkomlega rangt fyrir mér, The Fault in Our Stars var algjörlega misheppnuð sem hljóðbók á morgungöngum. Fyrst flissaði ég svo mikið að hundarnir og eigendurnir í bandinu horfðu undrandi á mig. Svo grét ég svo mikið yfir henni að ég sá að ég yrði bara að hlusta á hana heima í sófa ef ég ætlaði ekki að enda sem snöktandi hrúgald innan um íkornana í skóginum. Og öfugt við væntingar reyndist full þörf á að kryfja hvert einasta orð ásamt því að elta textatengsl yfir í Shakespear, T.S. Eliot, Emily Dickinson og ótal fleiri. Ég vildi líka gjarnan hafa rými til að njóta textans, melta boðskap hans og hugsa um lífið – sem er dálítið erfitt þegar lesarinn malar áfram án þess að gefa ráðrúm fyrir þess konar hugarflug. Sem sagt, óheppileg hljóðbók en ó svo frábær bók.


Sögumaður The Fault in Our Stars er hin 16 ára gamla Hazel Grace Lancaster. Hazel er með ólæknandi krabbamein en þökk sé nýju kraftaverkalyfi er meinvörpum í lungum haldið í skefjum, að minnsta kosti tímabundið. Hún er samt mikið veik, á erfitt með andadrátt og er tengd við súrefni nótt sem dag. Í stuðningshópi fyrir unglinga með krabbamein kynnist hún Augustus Waters sem er hávaxinn, myndarlegur og laus við krabbamein eftir að annar fóturinn var tekinn af honum ári áður. Augustus fellur strax fyrir Hazel, hún er aftur á móti ekki eins viss í sinni sök. Raunar er Hazel bara viss um eitt í lífi sínu: að hún sé gangandi tímasprengja sem fyrr eða síðar muni springa með hræðilegum afleiðingum fyrir alla þá sem standa henni nærri. Að bjóða fleirum inn á áhættusvæðið er nánast óhugsandi. Í það minnsta er útilokað að hún hleypi Augustus inn fyrir varnarmúrana nema hann hafi lesið uppáhaldsbókina hennar An Imperial Affliction eftir Peter Van Houten. Bókina hefur Hazel lesið óteljandi sinnum, heilluð af sögu hinnar krabbameinssjúku söguhetju Önnu, vonsvikin yfir óskiljanlegum endi hennar sem skilur eftir allt of margar brennandi spurningar. Saman leggja þau Augustus í leit að svörum við þeim – hún með súrefniskútinn í eftirdragi, hann á gervifæti. Svörin reynast þó önnur en þau áttu von á – og umfram allt kannski ekki nærri eins mikilvæg.



Aðdáendur bókarinnar hafa verið iðnir
við að búa til svokallað "fan art", gjarnan
með því að hanna nýja bókakápu.

Mig grunar sterklega að þessi lýsing á söguþræði bókarinnar sannfæri fáa um að hér sé á ferðinni áhugaverð bók. Ég hef alla vega tekið eftir því að í hvert sinn sem ég reyni að segja frá henni í stuttu máli setur fólk upp undarlegan svip sem endurspeglar efasemdir og vantrú. Sjálf fór ég meira að segja að efast um að bókin hafi virkilega verið svona góð nokkrum vikum eftir að ég hafði lokið við að hlusta á hana sem varð til þess að ég fór og keypti prentað eintak af henni sem ég reyndist svo gleypa í mig af alveg jafnmiklum ákafa og hljóðbókina. Í von um að sannfæra einhverja er því kannski betra að ég segi næst frá því hvað þessi bók er ekki um. The Fault in Our Stars byggir ekki á klisjum og stöðnuðum myndlíkingum um veikt fólk. Líkaminn er ekki vígvöllur þar sem góðar og vondar frumur takast á og hinir veiku eru ekki hetjur sem annað hvort sigra eða lúta í lægra haldi eftir frækilega baráttu við ósýnilegan óvin. Ó já, John Green kann sína Sontag! Innantóm rassavasaspeki er líka hressilega afbyggð í bókinni (Paulo Coelho aðdáendur takið eftir!) og góðlátlegt grín gert að hvatningarorðunum sem vel meinandi foreldrar Augustusar skreyta heimili sitt með. Dauðinn er ekki sýndur sem frelsandi afl sem græðir þá sem áður voru veikir svo þeir geti þaðan í frá stundað íþróttir eða dansað ballett skoppandi milli skýja í himnaríki. Umfram allt eru hinir deyjandi og látnu ekki gerðir að táknmyndum á stalli sem hafa þann eina tilgang að kenna okkur hinum að vera þakklát fyrir okkar, að því er stundum virðist, óendanlega líf.

Þrátt fyrir að heimurinn sem The Fault in Our Stars birti sé óréttlátur og sorglegur er bjart yfir bókinni. Ein persóna hennar er skapvondur og illa alkóhólíseraður rithöfundur á ljósbláum náttfötum. Sá fullyrðir að það séu bara til tvær tilfinningar, ást og ótti. Um þessa póla hverfist bókin. Á öðrum vængnum óttinn við dauðann sem er auðvitað sérstaklega nærtækur fyrir krabbameinssjúka unglinga en jafn óumflýjanlegur fyrir okkur hin. Á hinum kærleikurinn, ekki bara milli stráks og stelpu heldur milli foreldra og barna og milli vina, alls óskyldur óttanum en samt á einhvern hátt órjúfanlegur frá honum. Átök þessara tveggja tilfinninga ná ákveðnum hápunkti í uppáhaldskaflanum mínum sem gerist á stað þar sem óttinn og dauðinn eru greyptir í veggina, í húsi Önnu Frank. Ég trúi því ekki að nokkur maður geti lesið þann kafla án þess að komast að þeirri niðurstöðu að við ættum frekar að láta ástina leiða okkur en óttann. Sá boðskapur er auðvitað, út af fyrir sig, enn ein klisjan. En þannig er það auðvitað með klisjur, þær eru ekki endilega ósannar þótt framsetning þeirra sé stöðnuð og þær hafi fyrir vikið misst merkingu sína. Mér finnst John Green hins vegar takast að setja sínar hugmyndir fram án þess að klæða þær í margtuggna frasa eða úr sér gengið myndmál, án þess að grípa fyrir nefið á okkur og troða þeim ofan í kok – og fyrir vikið hitta þær beint í hjartastað.

Þau Ansel Elgort og Shailene Woodley munu leika Augustus
Waters og Hazel Grace Lancaster. Nöfn þeirra eru ágætt dæmi
um að stundum er raunveruleikinn ótrúlegri en skáldskapurinn.

Þetta er ekki gallalaus bók þótt frábær sé. Ég er ekki alveg sátt við endinn og á köflum finnst mér Green rembast aðeins of mikið við að vera sniðugur. Mér finnst það hins vegar frekar léttvægt á móti þeirri staðreynd að honum virðist alltaf liggja eitthvað á hjarta þegar hann skrifar. Það á við um The Fault in Our Stars og þær bækur sem ég hef lesið eftir hann síðan (ég þarf eiginlega að skrifa framhaldsfærslu). Hann skrifar af því að hann hefur eitthvað að segja við unglinga, eitthvað sem í alvöru brennur á honum. Og svona þegar ég hugsa mig um þá er það í raun merkilega sjaldgæft. Fyrir vikið hefur John Green náð til óteljandi lesenda um allan heim og á sér dyggan og dálítið merkilegan aðdáendahóp (ég sé að þörfin fyrir framhaldsfærslu verður sífellt stærri!). Sá hópur bíður nú með öndina í hálsinum eftir The Fault in Our Stars kvikmyndinni en tökur hófust fyrir skömmu með þau Shailene Woodley og Ansel Elgort í aðalhlutverkum. Og eftir því sem ég best fæ séð er íslensk þýðing bókarinnar væntanleg. Ég veit ekki á vegum hvaða forlags eða hvaða þýðandi hefur verið fenginn til verksins en ég vona að allir aðilar geri sér grein fyrir því að hér þarf að vanda til verksins, annars er ótal áköfum og eldheitum aðdáendum að mæta!

Ég hef alltaf látið fullyrðingar um bækur sem breyta lífi lesenda fara dálítið í taugarnar á mér. Ég trúi því ekki að bækur breyti lífi nokkurs, ekki upp að öðru marki en að allt sem á daga okkar drífur breyti lífi okkar pínuponsulítið. Hvað stórar og dramatískar breytingar varðar held ég að þær séu frekar sjaldgæfar og orsakist þá yfirleitt af einhverju öðru en lestri bóka – og þetta segi ég sem bókaunnandi mikill! En ef ég tryði á takmarkalausan áhrifamátt skáldskaparins þá mætti The Fault in Our Stars gjarnan vera bókin sem breytir mínu lífi.