Ljóðaþerapía

Einn af fjölmörgum kostum við starf bókavarðarins er að óvæntum bókum á það til að skola upp í hendurnar á manni. Ég hefði aldrei rekist á bókina Poetry Therapy – sem er flokkuð í Deweynúmerið 615.8516 (nálarstungur, dáleiðslumeðferðir, trúarlækning, nudd) – ef ég hefði ekki verið við þau skyldustörf að raða inn bókum á svipuðum slóðum.

Poetry Therapy. The Use of Poetry in the Treatment of Emotional Disorders er greinasafn sem kom út árið 1969 í ritstjórn Jack J. Leedy og fjallar, eins og nafnið gefur til kynna, um notkun ljóða í sálrænni þerapíu. Ég hafði heyrt um tónlistarþerapíu og myndlistarþerapíu en þetta er í fyrsta skipti sem ég heyri af fagmönnum sem nota ljóð sem meðferðartæki. Það er auðvitað útbreidd hugmynd að það sé á einhvern hátt læknandi gjörningur að tjá sig í ljóði, að þerapískt gildi ljóðsins fyrir skáldið skipti jafnvel töluverðu máli. Aðaláherslan í ljóðaþerapíu Jack Leedy og félaga er hins vegar ekki að sjúklingurinn sjálfur skrifi ljóð, þótt það komi einnig fyrir, heldur að geðlæknirinn eða sálgreinandinn noti ljóð sem tæki í meðferð sjúklingsins. Hann greinir þá erfiðleika sem sjúklingurinn á við að etja og velur síðan út frá þeirri greiningu hentugt ljóð sem hann kynnir fyrir sjúklingnum í von um að það hjálpi honum að takast á við vandann.

Þetta þótti mér við fyrstu sýn, og þykir eiginlega enn, fríkuð aðferð til að takast á við sálræn vandamál. Þótt ég kunni vel að meta ljóð og neiti því ekki að þau geti haft áhrif á andlegt ástand þess sem þeirra nýtur, svo sem með huggandi orðum eða sefandi ryþma, virkar þessi faglega og systematíska nálgun mjög fyndin. Greinarhöfundar bókarinnar hafa hins vegar alvöruþrungna tröllatrú á fyrirbærinu og ég bara verð að tilfæra þessa ræðu Theodors Reik, brautryðjanda í ljóðaþerapíu og fyrrum nemanda Sigmunds Freud, en hann segir um bókina: „Its publication should stimulate the establishment of poetry therapy in mental hygiene clinics, mental health centers, hospitals, guidance and counseling centers, self-help groups, rehabilitation centers, the private practice of psychotherapy, and training centers in psychiatry, psychology, social work, nursing occupational therapy, pastoral counseling, mental redardation, and penology. Inside the school system, I believe that the efficacy of poetry as therapy for disturbed youngsters may make a crucial contribution.“ (7)

Til sönnunar um lækningamátt ljóðsins segir hann söguna af ungum sjúklingi sínum sem hafði átt í erfiðu sambandi við móður sína – nema hvað – en brotnaði niður þegar læknirinn hafði yfir fyrir hann dramatískt ljóð um vanþakklátan son sem missir hjarta móður sinnar í göturykið, en hjartað spyr hann blíðlega: „Meiddirðu þig, barnið mitt?“ Sjúklingnum heilsaðist strax betur eftir þessa hreinsandi reynslu.

Aðrar sögur í bókinni eru í svipuðum dúr. Ég hef sérstakar mætur á fyrstu grein bókarinnar þar sem geðveik kona nær bata með stuðningi ljóðsins The Road Not Taken eftir Robert Frost – það er eitthvað svo stórkostlega og banalt viðeigandi í þessu samhengi, ég man langa enskutíma í menntaskóla þar sem við krufðum þetta ljóð til mergjar án mikils áhuga og svo kemur það allavega tvisvar fyrir í Simpsons, einu sinni þegar gömul kona fer með það í vídeóerfðaskránni sinni og einu sinni þegar Krusty the Clown er með Robert Frost í viðtali, hrópar „hey Frosty, want some SNOW, man?“ og sturtar yfir hann snjóskafli (Frost: „We discussed this and I said no.“). Jæja, þetta er útúrdúr, en allavega tekst geðlækninum með aðstoð ljóðsins að koma sjúklingnum í skilning um það að þegar maður tekur ákvarðanir fórnar maður alltaf þeim möguleika sem maður velur ekki, og voilà, hún er útskrifuð af spítalanum skömmu síðar.

Aðrar greinar í bókinni heita t.d. „The Universal Language of Rhythm“, „Poetry Therapy with Disturbed Adolescents“ og „Poetry, a Way to Fuller Awareness“. Aftast í bókinni er handhægur listi yfir ljóð sem henta til þerapíu, enda vill ritstjórinn meina að sálgreinandinn þurfi í raun ekki meira en fimmtíu til hundrað ljóð til að eiga við flest þau vandamál sem fyrir hann eru lögð. Á listanum eru ljóð eftir ýmsar kanónur á borð við William Blake, e.e. cummings, Emily Dickinson, Kahlil Gibran, Hómer, Gustav Mahler og Walt Whitman.

Poetry Therapy er ein af þeim bókum sem vekja fleiri spurningar en þær svara. Virkar ljóðaþerapía? Hvert er hlutverk hins listræna í þessu þerapíska samhengi? Væri hægt að staðfæra ljóðaþerapíuna á Íslandi? Hvaða geðveilu gæti Tíminn og vatnið læknað? (Já, ekki bara spurningar heldur ótal ljóðræna fimmaurabrandara.)

Það er annar útúrdúr, en ég má til með að minnast á sænska skáldið UKON, sem var einn gesta á ljóðahátíð Nýhils í fyrra. Hann starfar sem sálgreinir meðfram skáldskapnum og mér rann kalt vatn milli skinns og hörunds af tilhugsuninni um að vera sjúklingur hans eftir að hafa heyrt hann lesa (frábærlega) upp á hátíðinni. Ég finn ekki upplesturinn sem ég var að hugsa um, Eiríkur Örn Norðdahl spilaði hann einu sinni í innslagi í Seiði og hélogum, en þetta gefur kannski einhverja hugmynd um það hversu lítil grið manni eru gefin hjá þessu snilldarskáldi: http://www.norddahl.org/2009/01/ulf-karl-olov-nilsson/ Mér finnst afar leiðinlegt að hafa ekki verið búin að rekast á bókina Poetry Therapy þegar hann var hérna, það hefði verið mjög áhugavert að heyra skoðun sálgreinandans og ljóðskáldsins á ljóðlist sem þerapíu.

Kristín Svava