Blogg um bók um bækur: How to Read a Novel

Stuttu eftir að ég lærði að lesa byrjaði ég að hafa áhyggjur af því hversu margar bækur eru til í heiminum. Það getur verið mjög stressandi að hugsa um það, vegna þess að það er alveg hundraðprósent víst að maður mun aldrei ná að lesa nema brotabrot af því sem mann langar til að lesa. Og þá fer maður að hugsa um dauðann (sem er líka stressandi) og hvað það væri nú gott ef maður gæti orðið ódauðlegur eða stöðvað tímann... og svo er kannski liðinn svona hálftími sem hefði getað farið í að lesa eina af þessum trilljón bókum sem maður á eftir að komast yfir. (Þá verður maður enn stressaðari, fer aftur að hugsa um tímann og dauðann og svo framvegis.) Þið kannist ábyggilega við þetta.

Áhyggjurnar yfir bókamagni breyttust með tímanum í áhyggjur af því að ég hefði nú varla lesið neitt merkilegt, engar mikilvægar bækur. Svo, árið áður en ég byrjaði að læra bókmenntafræði, fór ég að hafa áhyggjur af því að ég myndi komast að því í háskólanum að ég vissi bara ekkert um bókmenntir og þetta yrði bara allt saman alveg geðveikislega vandræðalegt fyrir mig, kennarana og samnemendur mína. Um það leyti sem ég var að hafa áhyggjur af þessu rakst ég á bókina How to Read a Novel: A User‘s Guide eftir John Sutherland. Þegar ég blaðaði í gegnum hana í bókabúðinni og sá að fyrsti kaflinn heitir „So many novels, so little time“ vissi ég að ég yrði að eignast þessa bók.

Eins og titill hans gefur til kynna, fjallar upphafskaflinn um það hvernig maður eigi að díla við það hvað það eru brjálæðislega margar skáldsögur til í heiminum og að þeim fari bara fjölgandi. Hvernig á maður að velja hvaða bók maður á að lesa næst? Á maður bara að lesa það sem allir aðrir eru að lesa? Velja eftir metsölulistum eða skella sér á það sem maður sá einhvern lesa í strætó? Lesa það sem mælt er með í bókmenntaumfjöllunum (eins og þessari hér), eða ná sér í bók sem nýbúið er að gera kvikmynd eftir? Sutherland reynir að svara þessum spurningum með rúmlega tvöhundruð blaðsíðna vangaveltum um skáldsöguna. Hann hugsar bókina svona:

I have organized what follows as a kind of zoom shot: first contemplating the book (specifically the novel) as an astronomer might a distant object in space; then moving the camera (‘genre’, ‘the fiction industry’) until, eventually close up, I target first the volume, then the page, then the words on the page.

- How to Read a Novel, bls. 12

Og hann hefur tvennt í huga á meðan hann grandskoðar skáldsöguna:

- maður á að njóta þess að lesa skáldsögur
- maður nýtur þeirra betur eftir því sem maður les þær betur

Bókin fjallar meðal annars um lesandann, því engir tveir lesendur lesa sömu bókina eins. Sutherland, sem var formaður dómnefndar Man Booker-verðlaunanna árið 2005, fjallar í þessu samhengi um úthlutun verðlaunanna og veltir því fyrir sér hvernig stendur á því að sama bókin getur verið talin bæði frábær og ömurleg, af vel lesnum gagnrýnendum.

„If, when you're buying a book, you
feel a tender hand on your genitals,
the other hand is probably feeling
your wallet. (HtRaN, bls. 54)

Fjallað er um þá athöfn að velja bók í bókabúðum og hvað getur spilað inní þegar við veljum (titill, höfundur, grein, misáreiðanleg „kvót“ á kápum, kápumynd, mynd af höfundi og svo framvegis), auk þess sem Sutherland veltir fyrir sér áhrifum internetsins á það hvernig við veljum og kaupum bækur. Þið, sem eruð ábyggilega bara uppi í rúmi á náttfötunum, með kókflösku og snakkpoka við hliðina á ykkur, gætuð til dæmis ákveðið eftir lestur þessa bloggs að kaupa bók Sutherlands og þið þyrftuð ekki einu sinni að fara frammúr til að gera það.

Sutherland veltir líka fyrir sér bókaforminu (bókin er kannski ekki alveg up-to-date þegar maður les pælingar hans um rafbókina, en hún kom líka út árið 2006), ritskoðun/áhrifamætti skáldskapar og tengslum skáldskapar við raunveruleikann - af hverju urðu allir svona reiðir þegar upp komst um að eiturlyfjaendurminningar James Frey, A Million Little Pieces, voru hreinn skáldskapur? Og af hverju fer það í taugarnar á okkur þegar rangt er farið með staðreyndir í skáldskap? (Sutherland tekur eigin pirring yfir því að rangt er farið með það hvar Iris Murdoch er grafin í skáldsögu Zadie Smith, On Beauty, sem dæmi.)

Stundum er Sutherland líka bara að röfla, en samt á skemmtilegan hátt. Í kaflanum „Famous first words“ veltir hann til dæmis fyrir sér upphafsorðum Pride and Prejudice:

They are, in more than one sense, fictional. Thomas Harris's 1988 best-seller Silence of the Lambs, for example, could have opened with the lofty proposition: ‘It is a truth universally acknowledged that every psychotherapist, of advanced intellectual capacity, is in want of a human liver to eat with fava beans and a fine chianti.’ It is not, even in the little world of Longbourn, true that every single man in possession of a fortune, etc., must be in search of a wife. Bingley may be; Darcy certainly is not.

How to Read a Novel, bls. 144

Það er ekkert skemmtilegra en að lesa skemmtilegar bækur um bækur.

Bókin hafði frekar mikil áhrif á mig á sínum tíma. Ég byrjaði til dæmis að krota í bækurnar mínar eftir að hafa lesið hana, en Sutherland hvetur til þess að maður hafi slík „samskipti“ við bækurnar sínar - svo maður liggi ekki bara óvirkur og „neyti“ þeirra. Bókin kynnti líka fyrirbæri eins og grein (genre) og textatengsl (intertextuality) fyrir mér (14. kafli fjallar um textatengsl og Sutherland gleður svo lesandann með því að benda á eigin textatengsl í upphafi 19. kafla: „One may as well begin (to echo Zadie Smith echoing E.M. Forster) with the beginning of Salman Rushdie's 2005 novel...“ (bls. 162) - svona lærir maður!) En það besta við bókina er þó greddan í skrifum hans, afsakið orðbragðið. Bókagredda. Sutherland er skemmtilegur og hefur rosalega mikinn áhuga á bókum (þannig eiga bókmenntafræðingar að vera). Áhugi hans er smitandi, þannig að mann langar bara að fara að lesa þegar maður er búinn með bókina. Að lesa vel og njóta þess.