Raðmorðingjar og fjöldamorðingjar: Djöflastjarnan og Brotin egg

Um daginn las ég tvær nýútkomnar skáldsögur af því tilefni að ég var komin í einhvers konar sumarfrí. Mig langar að skrifa aðeins um þær báðar, af ólíkum ástæðum þó. Önnur er pottþéttur reyfari, sem ég mæli með fyrir þá sem langar að lesa einn slíkan – hin er vissulega áhugaverð, en ég veit ekki ennþá hvað mér finnst um hana. Mig langar svolítið að fá að vita hvað ykkur finnst. (Djöfull á kommentaþráðurinn eftir að loga!)

Djöflastjarnan er þriðja bók Jo Nesbø sem kemur út á íslensku, áður hafa komið út Rauðbrystingur og Nemesis. (Druslubókardaman Þorgerður E. Sigurðardóttir fjallar um Nemesis hérna.) Mér skilst að bókin sé í raun óbeint framhald hinna tveggja, svo ég hitti föður minn, sem er mikill aðdáandi bókanna, áður en ég byrjaði að lesa og fékk að vita svolítið um fyrri bækurnar tvær. Þá komst ég að því að fremur mikilvægt mál úr fyrri bókunum er gert upp í Djöflastjörnunni – maður þarf þó ekki að lesa þær til að hafa gaman af henni – maður kemst fljótt inn í málið þótt höfundur sé ekkert að rekja fyrri sögurnar neitt að ráði.

Bókin fjallar um tvennt sem mér finnst alveg sérstaklega skemmtilegt (í skáldskap, ekki raunveruleikanum): raðmorðingja og spillingu innan lögreglunnar. Ég ætla ekki að útlista söguþráðinn, bara nefna þetta tvennt og segja ykkur að ég varð mjög spennt við lesturinn. (Söguþræðinum eru gerð skil á vefsíðu Uppheima og aftan á bókinni sjálfri.) Leynilögreglumaðurinn Harry Hole er aðalpersóna bókarinnar. Ég var fyrst um sinn svolítið skeptísk á hann, mér fannst hann eiginlega of týpískur. „Drykkfelldur og óstýrilátur einstæðingur sem getur ekki haldið í konu, en er besti og heiðarlegasti lögleglumaðurinn á svæðinu“-týpan. Það góða við Harry er þó að hann er ekki myndarlegur eða sjarmerandi, heldur bara afskaplega óheflaður suddi, sem höfundur bregður upp mjög skemmtilegum myndum af. Í uppáhaldssenunni minni liggur Harry uppi í rúmi á (mögulegum) vettvangi glæps og verður grátklökkur og rís hold samtímis þegar minningar um fyrrverandi kærustu leita á hann (sjá bls. 86 í Djöflastjörnunni). Svoleiðis senur björguðu þessum ágæta lögreglufulltrúa frá því að verða klisjukenndur.

Hin bókin sem ég las er Brotin egg, fyrsta skáldsaga breska rithöfundarins Jim Powell. Powell er rétt rúmlega sextugur, menntaður sagnfræðingur og með bakgrunn í pólitík (á heimasíðu hans kemur fram að hann hafi verið virkur í breska Íhaldsflokknum á 9. áratugnum). Bókin ber þessum áhuga á sögu og stjórnmálum svo sannarlega vitni. Hún fjallar um pólska vinstrimanninn Feliks, höfund ferðahandbókar um Austantjaldslöndin, sem stendur frammi fyrir því að þurfa að endurskoða lífsviðhorf sín eftir fall múrsins. Samhliða því breytist öll tilvera hans: Á meðan hann íhugar pólitík fortíðarinnar, fer hann að grennslast fyrir um afdrif fólks sem hann þekkti fyrir mörgum árum, fyrir seinna stríð og áður en múrinn reis. Smám saman setur Feliks, sem hefur alla tíð haft meiri áhuga á hugmyndum en fólki, sögulega atburði í samhengi við persónulega sögu sína og fólksins sem hann þekkir.

Eins og Friðrika Benónýsdóttir bendir á í dómi sínum um bókina í Fréttablaðinu er „mikið lagt upp úr því að leggja að jöfnu kommúnisma og nasisma“ í bókinni. Bókin fjallar mikið nasismann, sem Feliks hefur alltaf hatað, og það hvernig honum er smám saman komið í skilning um það að fólkið sem hefur búið undir stjórn kommúnista undanfarna áratugi hafi þjáðst á sambærilegan hátt og fórnarlömb Hitlers. (Fjöldamorðingjarnir í titli þessa bloggs eru sem sagt Hitler og Stalín. – Titill bókarinnar sjálfrar, Brotin egg, vísar til ummæla harðbrjósta kommúnista þegar þeir heyrðu af grimmdarverkum Stalíns: „maður matreiðir ekki eggjaköku án þess að brjóta egg“ (Brotin egg, bls.184)).

Mér fannst niðurstaða bókarinnar reyndar bara vera hin margtuggna klisja: kapítalískt samfélag er það besta sem völ er á. Það er að minnsta kosti sú niðurstaða sem flestar persónur bókarinnar hafa komist að. Og æ, ég tek sénsinn á að hljóma eins og argasti kommúnisti: mér finnst það bara ekkert sérlega spennandi niðurstaða. Bókin er samt sem áður ágæt og alls ekki leiðinleg. Nú vil ég heyra hvað ykkur finnst.

*Á meðfylgjandi mynd er ég með brotið (og að vísu harðsoðið) egg og bókina Brotin egg.