19. mars 2009

Tvö lítil orð

Nýlega voru nokkrar ágætismyndir í bíó sem gerðar voru eftir skáldsögum. Meðal þeirra var Lesarinn en samnefnd bók eftir Bernhard Schlink kom út 1995 og var þýdd á íslensku 1998. Sagan fjallar á yfirborðinu um samband Hönnu og Michaels; hún er fullorðin þegar sagan hefst, hann er unglingspiltur. En undir niðri leynast meginumfjöllunarefnin: sekt og sektarkennd, afneitun og uppgjör við fortíðina, og stóra samhengið er Þjóðverjar og helförin. (Skemmst er frá því að segja að óhætt er að mæla með bæði bókinni og bíómyndinni en það er annars ekki umfjöllunarefni þessa pistils.)*

Þegar byrjað var að sýna kvikmyndina heyrði ég fólk reglulega furða sig á því að Kate Winslet skyldi hafa verið fengin til að leika Hönnu því hún væri alltof ung fyrir hlutverkið. En þegar ég endurnýjaði kynnin við bókina kom í ljós að í fyrsta hluta bókarinnar er tekið skýrt fram að Hanna sé 36 ára og megnið af senunum hennar í myndinni er frá því tímabili. Kate Winslet (sem er fædd 1975) er því tvímælalaust á réttum aldri fyrir hlutverkið.

Hvaðan kemur þá þessi ranghugmynd um aldurinn? Ég efast um að ástæðan sé að viðkomandi hafi ekki lesið bókina. Þvert á móti, ég gæti einmitt trúað því að ræturnar liggi einmitt þar, nánar tiltekið í örlitlu broti af íslensku þýðingunni. Við lesturinn hnaut ég nefnilega hvað eftir annað um tvö orð. „Skinnið mitt“ segir Hanna ítrekað við Michael. Skinnið mitt?!

Hin stórgóða erlenda deild á Borgarbókasafninu gerði mér kleift að fletta upp í frumtextanum og kanna hvaða orð væri notað þar. Í ljós kom að á þýsku segir Hanna „Jungchen“ sem merkir einfaldlega strákur, stráksi … eitthvað á þá leið. Stríðniskeimurinn er þurrkaður rækilega út með þýðingunni „skinnið mitt“ sem passar illa í munn þrjátíu og sex ára gamallar konu. Orðin hafa ömmulegan blæ, jafnvel langömmulegan og hæfa tæplega koddahjali.

Staðreyndir sem tilgreindar eru í framhjáhlaupi í texta verða ekki endilega minnisstæðar. Orðaval á borð við „skinnið mitt“ getur aftur á móti skapað tilfinningu sem verður mun lífseigari en staðreyndirnar. Það kæmi mér ekki á óvart að sú væri raunin í þessu tilfelli.

----------
* Eiginlega er hægt að mæla sérstaklega með því að sjá bíómyndina og lesa bókina svo aftur. Ég get tekið undir með Kristjáni B. Jónassyni um að kvikmyndin geri „bókina í raun betri en maður hélt að hún væri“ þar sem hún skerpi á undirtexta bókarinnar.

10 ummæli:

Eiríkur Örn Norðdahl sagði...

En er óhugsandi að kona sem var 36 ára í seinni heimstyrjöldinni hefði notað þetta orð? Og það sé okkur ömmulegt vegna þess að við kynntumst þessum konum ekki fyrr en síðar ...

Erna Erlingsdóttir sagði...

Ég spáði aðeins í það en held að það sé ekki tilfellið, eða réttlæti a.m.k. ekki þýðinguna. Ég er handviss um að orðin beri með sér rangan blæ í þessu samhengi þótt það sé kannski ekki óhugsandi að 36 ára kona á þessum tíma gæti hafa notað orðin í einhverju öðru samhengi.

Nafnlaus sagði...

Arthúr Björgvin undir áhrifum frá gamalmennum í verkum HKL?

Erna Erlingsdóttir sagði...

Haha, þetta er mjög góður punktur. (Hver átti þetta komment?) Ég er einmitt búin að vera að hugsa um að koma því loksins í verk að kaupa mér aðgang að Snöru til að geta flett skinninu upp í orðstöðulykli HKL! Mig grunar sterklega að það séu einkum gamalmenni í verkum hans sem taka sér þessi orð í munn!

Þórdís Gísladóttir sagði...

Æ, þetta var bara ég í morgun áður en ég las póstinn minn (en ég er ekki allir sem kommentera hér nafnlausir ;))

Þórdís Gísladóttir sagði...

Já og ég giska út í bláinn á Brekkukotsannál eða Bjart í Sumarhúsum. Eg er svo illa lesin í HKL að það hljóta eiginlega að vera þessar bækur fyrst mér datt hann í hug.

Erna Erlingsdóttir sagði...

Ömmurnar í þessum bókum þá? Það gæti verið.

Og hvort sem það eru beinlínis gamalmenni sem svo mælist eða ekki, þá held ég að þessu orðalagi fylgi yfirleitt hálfgerður (eða alger) vorkunnartónn. Eða eitthvað þess háttar.

Þórdís Gísladóttir sagði...

Kannski Bjartur sjálfur eða amman eða afinn í Brekkukoti.
Þetta minnir á "litla skinnið" sem er mjög asnalegt og maður segir eiginlega bara við lasinn kött eða páfagauk.

Nafnlaus sagði...

hmmm... þið eruð greinilega ekki að norðan. Ég ólst upp við að þetta væri sagt við mann. Bæði afar, ömmur og yngra fólk sagði "skinnið mitt" eða "litla skinnið" þegar það talaði við börn. Ekki með vorkunnarblæ, heldur meira af væntumþykju. Hins vegar man ég aldrei til þess að einhver hafi kallað fullorðna manneskju skinn.

Erna Erlingsdóttir sagði...

Ég er víst að norðan! :)
Og jú, þetta getur gengið í tali við börn (ég var ekki með tæmandi upptalningu á notkunarmöguleikunum) - en þótt pilturinn í bókinni sé ekki gamall er ekki verið að tala við hann sem barn í þessu samhengi.