Af austenskum tilfinningaþunga

Eina teikningin sem til er af Jane Austen

Ég er svo heppin að vera að vinna í Jane Austen-tengdu verkefni þessa dagana og hef þar af leiðandi pottþétta afsökun fyrir að lesa og horfa á ofboðslega mikið sem hefur með hana að gera. Ekki sem verst! Ég hef lesið mér mikið til um hana og til dæmis fannst mér þessi bók mjög fín, Jane Austen: The World of her Novels eftir Deirdre Le Faye. Hún setur Austen í sögulegt samhengi og fjallar um þjóðfélagsskipan, tískustrauma og lifnaðarhætti þessa tíma; fer yfir breytingarnar sem urðu á ensku samfélagi á þeim fjórum áratugum sem Austen lifði og tekur hverja skáldsögu sérstaklega fyrir. Þetta er engin analýsa og afskaplega óróttæk sem fræðibók, en segir manni afskaplega mikið um heim sagnanna og er heilmikið myndskreytt, sem gerir bókina þeim mun eigulegri. Einnig er fjallað um ævi Jane Austen og hennar persónulega saga fléttuð saman við fróðleik um England frá miðri 18. öld og fram á þá 19., en Austen lést árið 1817.

Ég hef auðvitað líka verið að lesa bækurnar hennar, bæði lesa aftur þær sem ég þekkti fyrir og svo að kynna mér þær sem ég hafði aldrei lesið. Í vikunni sem leið las ég þá síðustu sem ég átti eftir af fullkláruðu skáldsögunum, Persuasion, sem var einmitt síðasta bókin sem Austen lauk við og kom út skömmu eftir dauða hennar. Það er allt öðruvísi stemning í Persuasion en í hinum bókunum - reyndar er miklu meiri munur á bókunum hennar almennt en maður myndi halda af umfjöllun og skírskotunum í Austen. Persuasion var skrifuð á eftir Emmu, sem er af allt öðrum toga - löng og flókin, uppfull af glettni og háði (ekki síst á kostnað aðalpersónunnar), og þótt í henni séu mjög dramatískir straumar er samt aldrei eins og ástamál Emmu og hinna persónanna séu spurning um líf eða dauða. Emma býr vissulega við þrúgandi nærveru einstaklega heilsukvíðins föður (sem nú til dags yrði sendur beint í hugræna atferlismeðferð sem var því miður ekki til á tímum hýpókondríaksins herra Woodhouse), en með þeim er afskaplega kært, hún á vini og ástríka fjölskyldu og lífið blasir við henni. Í Persuasion fylgjumst við hins vegar með eftirleik ástarsambands sem endaði illa og aðalpersónan, Anne Elliot, er stödd í algjöru öngstræti.
Sjö árum áður en frásögn Austen hefst var Anne trúlofuð ungum sjóherliða að nafni Wentworth, en lét undan þrýstingi fjölskyldu og vina og sleit trúlofuninni, þeim Wentworth til gríðarlegs hugarangurs. Anne á hégómagjarnan föður og systurnar eru síst skárri; hégómagjarnar báðar tvær, önnur sjálfselsk og hin afar kaldlynd. Ástarsorgin fékk mjög á Anne sem glataði í kjölfarið æskublómanum og hefur aldrei náð sér að fullu. Þegar sagan hefst er hún orðin 27 ára gömul - sumsé háöldruð - og sífellt verður ólíklegra að hún gangi út.

Stúlkan á myndinni er víst ekki með þverflautu,
eins og mér sýndist fyrst, heldur sjónauka

Eins og lesendur hafa eflaust séð fyrir kemur Wentworth aftur inn í líf Anne og upphefst mikil flétta að hætti Austen; fólk verður ástfangið þvers og kruss, mistúlkar tilfinningar annarra, reynir að beina eigin tilfinningum í annan farveg og les rangt í hegðun fólksins í kring. Sögusviðið er efristéttarsamfélag ensku sveitarinnar en fléttan leiðir aðalpersónurnar til Bath þar sem sagan nær hápunkti sínum og leyst er úr flækjunum.

Nýlega voru gerðir þættir með Sally
Hawkins í hlutverki Anne - hefur
einhver blogglesandi séð þá?

Það eru ákveðin þyngsli yfir Persuasion; einhver melankólía eða jafnvel örvænting, sem er auðvitað freistandi að setja í samhengi við líf Austen sjálfrar, sem var orðin heilsulaus þegar þarna var komið sögu auk þess sem fjölskyldan hafði gengið í gegnum talsverðar hremmingar í kjölfar andláts föðurins. Engu að síður einkennast sögulokin af von og gleði, af þeirri tilfinningu að aldrei sé of seint að bæta fyrir fyrri mistök og aðstæður geti breyst til hins betra. Anne og Wentworth eru óttalega litlausar persónur, sem ég áttaði mig í raun ekki á fyrr en að lestrinum loknum, og í samanburði við Lizzie Bennet og Emmu Woodhouse er Anne afskaplega fyrirferðarlítil og auðgleymd. Hún er ekki viðkvæmt (óþolandi) blóm eins og Fanny Price heldur; eiginlega er hún nánast ósýnileg í eigin sögu, sem var merkileg uppgötvun svona eftir á þar eð mér þótti bókin afskaplega góð og ég naut lestrarins mjög.

En hér hljóta að vera einhverjir Austen-aðdáendur - hver er eftirlætisbókin ykkar eftir Austen?