Heiðarlegi svikarinn hennar Tove Jansson

Tove Jansson skrifaði ekki bara hinar stórfenglegu múmínálfabækur, hún teiknaði/skrifaði líka myndasögur og samdi skáldsögur fyrir fullorðna. Þekktust fullorðinsbóka hennar er líklega Sumarbókin (1972) sem m.a. kom út í enskri þýðingu fyrir örfáum árum og varð nokkuð vinsæl í Bretlandi, þar sem fólk annars kveikir sjaldnast á nafni finnsku skáldkonunnar og tengir múmínálfana aðeins við teiknimyndirnar.

Svo er kápan líka undurfalleg, enda eftir höfundinn.

Nýlega las ég hins vegar aðra bók eftir Tove Jansson, Den ärliga bedragaren (1982), eða Heiðarlega svikarann (í minni bókstaflegu og óljóðrænu þýðingu).
Eins og vanalega er þungur undirtónn hjá Tove vinkonu minni; sagan gerist í finnlandssænskum smábæ sem kúrir sig undir snjóbreiðu á dimmum vetri. Aðalpersónurnar eru tvær, unga stúlkan Katri Kling og hin miðaldra Anna Aemelin sem býr í svokölluðu "kanínuhúsi", umkringd húsgögnum og eigum látinna foreldra sinna. Anna er teiknari - teiknar aldrei annað en skógarmyndir með nokkrum rósóttum kanínum. Katri hefur einnig misst foreldra sína og býr með yngri bróðurnum Mats; hann á sér þann draum að eignast sinn eigin bát og róa til fiskjar. Katri er ólíkindatól og einfari. Hún gengur um bæinn með rauða húfu á höfði og stóra hundinn sinn sem hegðar sér ekki eins og aðrir hundar, er ekki látinn leika kúnstir eða hlýða skipunum. Katri hefur einsett sér að flytja inn í hús Önnu og láta draum Mats rætast. Hún ætlar sér hins vegar hvorki að ljúga né stela - með heiðarleika að vopni ætlar hún að ná sjálfmiðuðum markmiðum sínum og koma því svo fyrir að þau systkinin eignist heimili í kanínuhúsinu.


Þær Anna og Katri eru miklar andstæður. Anna hefur ekki tamið sér að tortryggja fólk; hún gefur eftir frekar en að taka slaginn og leyfir fólki jafnvel að ganga sér alltof nærri, svo fremi sem hún fái haldið friðinn. Katri treystir hins vegar engum nema sjálfri sér og vill hafa hlutina svart á hvítu, enda er hún sérlega elsk að tölum og reiknikúnstum; tölurnar ljúga ekki og bjóða ekki upp á margræðni. Þegar Katri tekur það svo upp hjá sjálfri sér að leiða Önnu fyrir sjónir hversu óheiðarlegt og ótraustverðugt samferðafólk þeirra sé brestur eitthvað í Önnu, það hriktir í stoðum vanafastrar tilveru. Á móti kemur að Katri, sem alltaf hefur séð tilveruna í svarthvítu, uppgötvar að hlutirnir eru ekki svo einfaldir og að stundum er sjálfsblekkingin nauðsynleg brynja. Sjálf er hún ekki endilega heiðarleg í ásetningi sínum, þrátt fyrir að hún vilji telja sér trú um það.

Sjáið bara hvað Tove var töff!

Í bókum Tove Jansson er það andrúmsloftið sem mér þykist aðdáunarverðast. Hún byggir upp söguheim sem er ekki hægt annað en að sogast inn í. Það er alltaf eitthvað sárt í skrifum hennar, einhver tregi sem situr eftir að lestri loknum og neitar að yfirgefa mann. Í þessari bók náði hún mér alveg inn að kviku. Erfitt, en líka gott. Í bókinni er allt með lágstemmdum hætti en tilfinningarnar sterkari fyrir vikið. Hún vekur upp spurningar um eðli og umhverfi, sem kristallast meðal annars í þeirri hliðstæðu sem dregin er upp á milli Önnu og hins nafnlausa hunds Katri. Í umkomulausri reiði sinni beinir Anna spjótum sínum að hundinum - sem er eins konar staðgengill fyrir hina ósnertanlegu Katri - og breytir hegðun hans og afstöðu til umhverfisins. Hún kennir honum að sækja spýtur og breytir honum úr sjálfstæðri veru sem er sjálfri sér nóg í ráðvillta skepnu sem veit ekki hver hún er.



Ég mæli sumsé eindregið með bókinni. Hana er að sjálfsögðu hægt að lesa á sænsku, hún er til á finnsku fyrir þá sem finnsku kunna, og svo er hún víst til í enskri þýðingu. Ég hef ekki séð hana í íslenskri þýðingu en ef einhver veit til þess að hún hafi verið gerð væri gaman að heyra af því.