Skáld, smá, ör og allt þar á milli

Kanadíski rithöfundurinn Margaret Atwood er í miklu uppáhaldi hjá mér. Aðdáunin er þó raunar ekki af taumlausa toganum því það er alltaf eitthvað í skrifum hennar sem skapar meiri fjarlægð en svo að ég geti alfarið gefið mig persónum eða texta á vald; einhver kaldur tónn sem lendir ekki alltaf réttu megin við línuna að mínu mati. En samt er Margaret Atwood svo firnagóður höfundur, svo beinskeytt þrátt fyrir stílsnilldina, svo flink að raða saman orðunum og afhjúpa smám saman einhvern kjarna sem er ýmist óþægilegur, sár, óvæntur eða furðulegur. Hún er beittur femínisti og skrifar þrívíðar persónur, bæði konur og karla. Annað sem gerir Atwood frábæra er það hversu fjölbreyttar bækur hennar og sögur eru, eins og allir vita sem hafa lesið meira en eina bók eftir hana. Hún hefur skrifað skáldsögur, ljóð, nóvellur og smásögur, handrit, söngtexta og pistla; stundum er hún á sviði vísindaskáldsögunnar, stundum raunsæis, stundum fantasíu, stundum eru skrif hennar meira í ætt við hugleiðingar eða einhvers konar flæði. Oft fléttast þetta einhvern veginn saman, t.d. er fantasíusaga inni í sögunni í The Blind Assasin (sem ein sögupersónan skrifar).

Falleg kápa

Ég hef aldrei lesið bók eftir Margaret Atwood sem mér hefur fundist slæm eða leiðinleg, en þær höfða mismikið til mín. Ég er minna fyrir vísindaskáldskapinn - sennilega leikur persónulegur smekkur þar stórt hlutverk, fremur en bækurnar sjálfar - en af skáldsögunum held ég gríðarlega mikið upp á The Blind Assassin og The Robber Bride. Sú fyrrnefnda er saga systranna Iris og Lauru Chase og gerist aðallega á fyrri hluta 20. aldar í Ontario; marglaga frásögn sem dregur smám saman fram í dagsljósið sannleikann um líf systranna tveggja. Frásagnarstíllinn er afskaplega sterkur og nákvæmur, þrátt fyrir að bókin sé hnausþykk; mig grunar að Atwood sé afar skipulagður höfundur enda nefndi hún það á masterclass sem hún hélt í ritlistarnáminu mínu í Glasgow að hún notaðist við tímaása og alls kyns skemu til að skipuleggja skáldsögurnar sínar. Skáldsögurnar hennar eru iðulega langar en samt einhvern veginn engu ofaukið. The Blind Assassin kallast meðal annars á við gotnesku skáldsöguna enda komst ég að því á hinu alvitra alneti að sambýlismaður Atwood, rithöfundurinn Graeme Gibson, bjó til merkimiðann Southern Ontario Gothic yfir skrif í þessum dúr og telur m.a. Alice Munro tilheyra þessari undirgrein kanadískra bókmennta, en um þá góðu skáldkonu hefur verið skrifað hér hjá Druslubókadömum. Svona merkimiðar eru oft dálítið handahófskenndir, en mér fannst þó athyglisvert að sjá staðfestingu þess að ég væri ekki bara að ímynda mér einhverja gotneska tengingu.

Mér finnast þó smásögur Atwood ekki síður skemmtilegar en skáldsögurnar.
Þær smásögur sem ég hef lesið eftir hana eru í versta falli fínar og margar virkilega góðar. Ég á tvö afar ólík smásagnasöfn eftir hana sem bæði komu út árið 2006, eða kannski er það ekki alveg rétta skilgreiningin þar sem bókin The Tent er ekki beinlínis smásagnasafn heldur safn stuttra og mjög stuttra prósatexta. Ef það er eitthvað sem tengir saman textana eru það sennilega einhvers konar mýtólógíupælingar. Atwood myndskreytir bókina sjálf og hún er afskaplega falleg og eiguleg, lítil og fer vel í tösku jafnt sem hillu.

Hitt safnið er Moral Disorder og tja, er ekki tilvalið að grípa til hugtaksins sagnasveigur í þessu samhengi? Sögurnar í Moral Disorder eru nefnilega ellefu talsins og flestar ef ekki allar samhangandi (níu eru augljóslega tengdar og hinar tvær er hægt að fella inn í sama rammann). Bókin hefst á dystópískri sögu sem nefnist The Bad News; þar eru kynnt til sögunnar aðalpersónan Nell og eiginmaðurinn Tig sem síðan fylgja okkur nánast alla bókina. Sagan er sögð í fyrstu persónu en síðar er skipt yfir í þriðju persónu. Það er sterkur eftirsjártónn í bókinni; leiðir sem persónurnar velja þrengja að þeim og undirtónninn er stöðug löngun í eitthvað annað.

Eftirlætissagan mín heitir The Other Place og lýsir því svo fullkomlega að vera ungur og óbundinn í leit að einhverju sem maður veit ekki hvað er, veit ekki hvar er, veit ekki hvernig maður á að finna. Nell segir: "For a long time I wandered aimlessly. It felt like a long time. It didn't feel aimless, however, or not in any carefree way: I was being driven by necessity, by fate, like the characters in the more melodramatic novels I'd read in high school who would rush out into thunderstorms and lurk around on moors. Like them I had to keep moving. I couldn't help it." (87) Nell er einhleyp ung kona á tímum sem gera ekki ráð fyrir valfrelsi kvenna og hún óttast að daga uppi einhvers staðar: "I would welcome each new dislocation ... but soon enough I'd begin to imagine what I'd become if I stayed in that place forever. Here, a stringy-haired intellectual, past-faced, humourless and morbid; there, a self-satisfied matron, shut up in a cage of a house that would not be recognized as a cage until it was too late." (88) Hún er dauðhrædd við að velja, velja vitlaust, finna ekki rétta slóðann, rétta stíginn: "But what if I missed a turn somewhere - missed my own future? That would be frighteningly easy to do. I'd make one hesitation or one departure too many and then I'd have run out of choices; I'd be standing all alone, like the cheese in the children's song about the farmer taking a wife. Hi-ho, the derry-o, the cheese stands alone, they used to sing about the cheese, and everyone would clap hands over its head and make fun of it." (90) Nell vill ekki það dæmigerða líf sem konum af hennar kynslóð er ætlað, en hún er líka hrædd við að aðrar leiðir liggi aðeins út í tómið. Saga sem nístir mann inn í kviku og veitir takmarkaða lausn í lokin.




Næsta Atwood-bók hjá mér verður svo Alias Grace, sem ég hef merkilegt nokk ekki enn lesið þótt hún sé meðal þekktustu bóka höfundarins.